NDĐT- Ngày 22-11, Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn (Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh) phối hợp với Trường Đại học Sài Gòn, Đại học Văn Hiến, Hội Nghiên cứu và Giảng dạy văn học TP Hồ Chí Minh tổ chức Hội thảo “Giáo sư-Nhà giáo Nhân dân Hoàng Như Mai: Cuộc đời và sự nghiệp”.

Trước hết là Thầy

Đây là câu chuyện hơn 50 năm về trước, khi tôi là sinh viên năm thứ ba, Khoa Văn Đại học Tổng hợp Hà Nội, khóa I, niên khóa 1958-1959. Phải đến năm thứ ba, tôi mới được học với ông, qua giáo trình Văn học Việt Nam sau 1945.

Khi thông tin liên tục truyền nhau từ bạn bè đồng nghiệp về sự ra đi của Thầy cũng là lúc tôi bàng hoàng nhận ra mình đã vĩnh viễn mất đi một người thầy mẫu mực, đáng kính; một chỗ dựa tinh thần cao cả mà mình không bao giờ tìm thấy được. Bàng hoàng hơn nữa là tôi không kịp gặp Thầy trong những giây phút cuối cùng...

Tôi là một trong những học trò được học thầy sớm nhất từ năm 1951 tại Sư phạm Trung cấp – Khu học xá Trung ương – tức cách đây 62 năm. Lại may mắn được gần gũi với thầy lâu nhất, vào những năm cuối đời của thầy, khoảng 7,8 năm lại đây.

           Nhiều thế hệ sinh viên rời ghế Khoa Văn Tổng hợp ra trường hàng mấy chục năm vẫn còn nhớ mãi phong thái thung dung, tác phong nghệ sĩ và nhất là lời giảng hào hùng, giọng đọc thơ ru hồn của GS.Hoàng Như Mai. Người nghe bị cuốn hút bởi cách phân tích sắc sảo, bởi tinh thần học thuật tự do và nhất là bởi cái tình với văn chương. Trong thời chiến tranh và bao cấp, việc giảng văn nhiều khi phải hy sinh cả chính văn chương để đạt được những mục tiêu trước mắt, nhưng ngay cả trong những lúc như thế, Giáo sư vẫn nuôi trong tâm hồn nhiều thế hệ sinh viên niềm yêu thích với những áng thơ văn đích thực: Ngày về, Tây Tiến, Màu tím hoa sim, Bên kia sông Đuống v.v. để đến bây giờ, những tác phẩm ấy đã có được vị trí xứng đáng trong chương trình môn Văn và trong lịch sử văn học dân tộc. 

            Một số nhà nghiên cứu văn học ở ta thường giấu mình đi, và giấu rất khéo, đằng sau những trang sách. Đó một phần là do yêu cầu khoa học, phần khác là do hoàn cảnh.

            Nhưng cũng có những người, vì phẩm chất nghệ sĩ, đã không ngần ngại bộc lộ cái nhìn, tâm trạng của mình trên cả trang văn chính luận.

Albert Camus (1913-1960) và Dazai Osamu (1909-1948) là hai nhà văn nổi tiếng sau Thế chiến thứ hai thuộc hai nền văn học – một phương Tây (Pháp) và một phương Đông (Nhật Bản). Dưới ánh sáng thể loại, chúng tôi tiến hành so sánh cảm thức người xa lạ của hai tác giả thông qua hai nhân vật chính là Meursault và Yozo trong hai tác phẩm nổi tiếng của hai ông là Kẻ xa lạ (Albert Camus) và Thất lạc cõi người (Dazai Osamu). Và thế là, bi kịch hiện sinh của họ đã hiện ra như một thách thức đối với chúng ta về sự cô đơn của con người.

Một chủ đề lớn trong tiểu thuyết hậu hiện đại của Paul Auster là sáng tạo và văn chương. Hầu như tiểu thuyết nào của ông cũng có một tầng nghĩa nói về sự trăn trở, về nỗi khó nhọc của việc viết văn. Đó là cuộc trinh thám đặc biệt xâm nhập vào chính quá trình viết lách, xâm nhập vào bản chất ngôn ngữ, và sự trả giá của nhà văn. Thử thách mà các nhân vật phải khám phá, ngoài thân phận của họ, còn là những bí mật trong bản chất sáng tạo, trong trí tuệ, trong những liên kết nghệ thuật. Và không chỉ bằng nội dung, Paul Auster đã viết về chủ đề sáng tạo và văn chương còn bằng chính cấu trúc và cách triển khai của tác phẩm văn chương.

Trong dòng chảy của truyện thơ Đông Nam Á, truyện thơ Thái Lan có một vị trí quan trọng với nhiều tác phẩm nổi tiếng như Ramakien, Khun Chang Khun Phaen, Inao, Phra Lo, Kraithong, Phra Abhai Mani… Đặc biệt, tất cả các truyện thơ Thái Lan đều chứa đựng nhiều yếu tố hoang đường, kì ảo, các nhân vật thần tiên hoặc nhân vật trần thế có phép thuật, bùa chú. Đặc điểm này có thể lý giải trên nhiều phương diện:

 Văn học miền Nam 1954-1975 là một hiện tượng phức tạp và tế nhị mà cho đến nay việc đánh giá vẫn còn gây ra nhiều chia rẽ, trái nghịch. Bài viết này muốn đặt hiện tượng đó trong bối cảnh cuộc chiến tranh khốc liệt và bi thảm và trong quan hệ với một xã hội tiêu thụ bước đầu hình thành ở các đô thị. Thị trường văn học kích thích sự tiếp nhận của công chúng góp phần lý giải những thành tựu và hạn chế về sáng tác, phê bình, khảo cứu, dịch thuật trong giai đoạn đó. Một cái nhìn khách quan, điềm tĩnh và cởi mở về văn học miền Nam sẽ tạo điều kiện cho sự hòa hợp dân tộc trên bình diện văn hóa.