TS. Võ Văn Nhơn

Khoa Văn học và Ngôn ngữ

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn

Đại học Quốc gia TP. HCM

I. Đặt vấn đề

Do hoàn cảnh lịch sử, Nam Kỳ từ cuối thế kỷ XIX đã trở thành thuộc địa của thực dân Pháp và do đó cũng tiếp nhận văn minh, văn hóa phương Tây sớm hơn so với các vùng miền khác. Văn học ở Nam Kỳ vì thế cũng đi tiên phong trong việc hiện đại hóa, trong đó tiểu thuyết quốc ngữ là thể loại phát triển mạnh mẽ nhất.

 ThS. Đào Lê Na

Khoa Văn học và Ngôn ngữ

ĐHKHXH&NV, ĐHQG TPHCM

Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. 

Mặc dù mới ra đời vào năm 1918 nhưng đến năm 1945, cải lương đã có số lượng tác giả và tác phẩm rất lớn để phục vụ cho nhu cầu của đông đảo quần chúng cả miền Nam lẫn miền Bắc. Vì đây là loại hình nghệ thuật mới, có sự dung hòa giữa loại hình nghệ thuật phương Tây là kịch nói và kịch hát dân tộc nên đã đáp ứng được nhu cầu của đại bộ phận khán giả thời bấy giờ. Để có những vở cải lương biểu diễn kịp thời cho công chúng, bên cạnh việc tự sáng tác, các soạn giả đã chuyển thể những tiểu thuyết Việt Nam và Trung Quốc rất “ăn khách” thời bấy giờ.

(Đại học Sư phạm Hồ Nam, Trung Quốc)

TS. Nguyễn Đình Phức dịch 

Tóm tắt nội dung: Tác phẩm Kim Vân Kiều truyện của Nguyễn Du là sự tiếp biến văn hóa trên cơ sở cải biên tiểu thuyết Kim Vân Kiều truyện của tiểu thuyết gia Thanh Tâm Tài Nhân sống vào giai đoạn Minh Thanh. Thông qua quá trình tiếp biến ngoại văn hóa này, từ một tiểu thuyết thông tục mang đậm chất tài tử giai nhân, Nguyễn Du đã đem nó cải biên thành một tác phẩm truyện thơ dài, đồng thời còn là sự thể hiện đỉnh cao của tính điển nhã trong văn chương Việt. Nhờ có quá trình tiếp biến yếu tố ngoại văn hóa này mà Kim Vân Kiều truyện của Nguyễn Du trở thành một tác phẩm văn học kinh điển đồng thời được rất nhiều độc giả trên thế giới yêu thích.

HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ "KAWABATA YASUNARI: TỪ NHẬT BẢN ĐẾN VIỆT NAM"

55 năm dịch và nghiên cứu Kawabata Yasunari ở Việt Nam

Đoàn Lê Giang

PGS.TS., Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐHQG TP.HCM

Emai: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

TÓM TẮT

Ngày 17 tháng 10 năm 1968 Viện Hàn lâm hoàng gia Thụy Điển công bố trao giải Nobel văn học cho Kawabata Yasunari (1899-1972) thì 3 tháng sau: tháng 1 năm 1969 tác phẩm Xứ tuyết của ông được dịch ở Việt Nam. Từ đó đến nay đã có gần 55 năm dịch thuật nghiên cứu tác phẩm của ông ở Việt Nam. Hiếm có tác giả nào như Kawabata được dịch nhiều lần, từ nhiều thứ tiếng với nhiều bản dịch khác nhau, được xuất bản, tái bản nhiều như thế. Bài viết này điểm qua quá trình dịch thuật và nghiên cứu tác phẩm Kawabata ở Việt Nam qua từng chặng đường, bước đầu đánh giá thành tựu nghiên cứu về sự nghiệp văn học của ông.  

Từ khóa: Kawabata Yasunari, giải Nobel văn học, văn học Nhật Bản, dịch văn học Nhật Bản, Xứ tuyết, Ngàn cánh hạc

HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ "KAWABATA YASUNARI: TỪ NHẬT BẢN ĐẾN VIỆT NAM"

Đẹp và buồn của Kawabata Yasunari:

Quyền lực của quá khứ hay quyền lực của nghệ thuật?

Nguyễn Hữu Hiếu

PGS. TS., Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG TP.HCM

Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

TÓM TẮT

Nhiều dòng chủ đề khác nhau được đan cài trong một cuốn tiểu thuyết không thật đồ sộ: tình yêu và sự thù hận, tình yêu và lòng ích kỉ, tội lỗi và sự trả giá, khoái lạc và đau đớn… Đó là những chủ đề từng xuất hiện phổ biến trong lịch sử văn học từ cổ chí kim, từ Tây sang Đông. Nổi lên trong rất nhiều chủ đề được đan cài với nhau và được thể hiện qua cái nhìn nhị nguyên của Kawabata Yasunari về những vấn đề nhân sinh ấy, quá khứ và nghệ thuật với những quyền lực vô hình của nó dường như là nỗi bận tâm sâu xa của tác giả, tất cả đều được diễn đạt bằng một lối kể chuyện vừa hiện đại vừa đậm chất liêu trai rất Á Đông.

Từ khóa: Đẹp và buồn, quá khứ, nghệ thuật, quyền lực

HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ "KAWABATA YASUNARI: TỪ NHẬT BẢN ĐẾN VIỆT NAM"

"Sinh tử nhất như" hay tinh thần "tề vật" trong Những người đẹp say ngủ của Kawabata Yasunari

Phan Thu Vân

TS., Trường Đại học Sư phạm TP.HCM

Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Những người đẹp say ngủ (1961) là tác phẩm quan trọng thể hiện một cách tương đối chân thực thế giới tinh thần của nhà văn Nhật Bản Kawabata Yasunari khi bước vào tuổi xế chiều, với những khuấy động hồi ức, những trăn trở về ý nghĩa sự sống, và cả nỗi khắc khoải của đất nước Nhật Bản thời hậu chiến. Bài viết tiếp cận tiểu thuyết Những người đẹp say ngủ từ góc nhìn tư tưởng phương Đông để thấy được tác phẩm đã thể hiện các tư tưởng "sinh tử nhất như" trong Phật giáo Đại Thừa và "tề vật" trong Trang Tử Nam Hoa kinh một cách vừa quen thuộc, lại vừa mang nét đặc trưng riêng. Trên cơ sở này, bài viết bước đầu chứng minh Những người đẹp say ngủ đánh dấu bước chuyển biến trong tư tưởng của Kawabata, từ cái nhìn sự sống và cái chết như hai mặt đối lập, sang một thể thống nhất.

Kết quả nghiên cứu có thể phần nào giúp lý giải thêm về phong cách sáng tác cũng như cảm ngộ văn chương của tác giả. Từ Những người đẹp say ngủ trở đi, không khó nhận thấy sự biến chuyển tư tưởng thiện – ác/ Phật – ma/ được – mất trong tác phẩm Kawabata có sự chuyển hồi như vòng xoay của sinh – lão – bệnh – tử, điểm chấm dứt lại là điểm khởi đầu, và con người giác ngộ có khả năng buông bỏ chấp niệm, đạt đến cảnh giới của sự giải thoát.

Từ khóa: Sinh tử nhất như, tề vật, Những người đẹp say ngủ

HỘI THẢO KHOA HỌC QUỐC TẾ "KAWABATA YASUNARI: TỪ NHẬT BẢN ĐẾN VIỆT NAM"

Từ Thủy nguyệt (Kawabata Yasunari) đến Trăng nơi đáy giếng (Trần Thùy Mai): Tâm cảm của phụ nữ giữa hai thế giới

Hồ Khánh Vân

TS., Khoa Văn học

Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - ĐHQG TP.HCM

Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

TÓM TẮT

Biểu tượng chiếc gương soi và sự phản chiếu đã trở thành một trong những ý niệm mang tính triết lý của nhân loại khi nhận thức về hiện hữu và sự phản ánh hiện hữu. Đây là một đề tài lớn, gắn liền với hành trình tư duy về thế giới và tái hiện thế giới của con người từ tận thời cổ đại cho đến ngày nay. Ở phương Tây, những suy tư triết học về vấn đề này khởi đi từ câu chuyện thần thoại về chàng Narcissus và tình yêu cuồng dại với hình hài của chính mình được phản chiếu dưới lòng sông, từ ý niệm về hang động, cái bóng trong hang và cuộc sống bên ngoài hang đá của Plato, từ lý thuyết về sự mô phỏng của Aristotle. Trong khi đó, ở phương Đông, người Nhật Bản xem tấm gương soi là một trong ba linh khí của dân tộc mình (cùng với thanh gươm và viên ngọc). Trong quan niệm triết học, mỹ học của cư dân xứ sở Phù Tang, thế giới trong chiếc gương soi không chỉ là sự phản ánh thế giới thực của con người và vạn vật, mà còn là sự hiện tồn của cái đẹp trong trẻo, hoàn mỹ, thanh khiết, đồng thời, là hiện thân của sự hư ảo, của vẻ đẹp hư huyễn mà trường tồn. Còn với người Việt Nam, bóng ảnh chủ yếu gợi nên bi cảm về cái hư vô, huyễn hoặc, phi thực.

Ý niệm về thế giới được soi chiếu trong văn hóa truyền thống Nhật Bản đi vào tác phẩm Thủy nguyệt của Kawabata Yasunari đã gặp gỡ với ý niệm dân gian của dân tộc Việt Nam về hình tượng “trăng soi đáy nước” được tái hiện trong tác phẩm Trăng nơi đáy giếng của nhà văn Trần Thùy Mai. Bài viết này áp dụng phương pháp so sánh và cái nhìn từ phê bình nữ quyền để tìm hiểu sự tương đồng và khác biệt giữa hai tác phẩm. Đồng thời, trong khi phân tích, người viết bài này cũng chú trọng đến sự giao thoa và khác biệt văn hóa giữa Việt Nam và Nhật Bản để không lý giải hai văn bản một cách khiên cưỡng, gò ép mà đặt văn bản vào bối cảnh rộng của văn hóa. Từ đó, bài viết thử lý giải việc tái hiện đời sống của người phụ nữ trong mối quan hệ giới tính và môi trường gia trưởng, trong hoàn cảnh văn hóa giữa phông nền của những ý niệm về bóng ảnh, về ánh trăng trong đáy nước, về thực và ảo.

Từ khóa: Gương soi, phụ nữ, Thủy nguyệt, Trăng nơi đáy giếng